Een hondenslager wordt ook wel hondemepper, koddie of stokman genoemd en bestaat in de tegenwoordige tijd niet meer.
Hondenslagers zijn geen slagers van honden geweest. Zij hebben er dus niet voor gezorgd dat men de hond in de pot kan vinden. In feite zijn ze in twee richtingen actief geweest.

In de eerste plaats zijn het personen geweest, die in volledige of gedeeltelijke dienst als zodanig in opdracht van de stad functioneren.
In de tweede plaats zijn het kerkelijke medewerkers geweest, die het echter niet alleen op honden hebben voorzien. De hondenslager is vanaf de vijftiende eeuw actief geweest.

Het beroep hondenslager kent een lange geschiedenis

Honden in de Oude Kerk te Delft naar een schilderij (circa 1650) van Emanuel de Witte (1617-1692). Hoogte 48.3cm, breedte 34.6 cm. Bron: Metropolitan Museum of Art. Licentie: Public Domain.

In vroegere tijden zijn er mannen, die van stad tot stad trekken om dit vak uit te oefenen, maar later worden ze in vele steden officieel in dienst genomen. In Amsterdam bijvoorbeeld, gebeurt dit in 1532. Deze stedelijke hondenslagers zijn beslist niet populair. Zij mogen de honden doden. Als regel hanteren zij een zweep en een knuppel met ijzerbeslag en van een scherpe punt voorzien. Ten dele worden de honden gevangen en later doodgeslagen of verdronken.

Meestal zijn de hondenslagers per dode hond betaald. Hij heeft het vooral voorzien op honden als er epidemieën heersen, zoals pest, melaatsheid en niet te vergeten hondsdolheid, omdat men geneigd is ze als ziekteoverbrengers te zien. Bij de opdracht honden te vangen worden bepaalde honden uitgezonderd, zoals jachthonden en honden van de magistraat.

Deze honden dragen ter herkenning een penning. Verder zijn de honden, die de gildehuizen bewaken en scheepshonden toegelaten. Ook kleine hondjes mogen gehouden worden in bepaalde plaatsen. Wel moeten de eigenaren hun honden bij de hondenslager laten meten tegen betaling van een stuiver. Als de hond door een soort ring of  beugel kan springen, dan mag hij blijven leven. In twijfelgevallen zal de hondenslager tegen betaling wel eens geholpen hebben een hond toch door de beugel te duwen. Dit meten van honden heeft onze taalschat met een spreekwoord verrijkt: Iets kan niet door de beugel. De honden die dat niet kunnen, moeten binnen acht dagen buiten de stad worden gebracht om afgemaakt te worden. Het spreekt welhaast vanzelf dat de hondenslagers lang niet bij iedereen populair zijn geweest. Vooral omdat men denkt dat hondsdolheid vooral in de hondsdagen [1] optreedt, zijn ze vooral in die periode actief.

De knuppel die gebruikt werd, noemt men ook wel een kodde en de hondeslager 'koddie'. Dit woord leeft in de tegenwoordige tijd nog voort in het woord ‘koddebeier’. Beieren is een oud woord voor heen en weer zwaaien. Een koddebeier is dus iemand, die met een stok zwaait en daarmee dreigt om boosdoeners te verjagen. De knuppel of stok is ook oorzaak dat men ook wel van ‘stokman’ spreekt.
De kerken zijn in vroegere tijden kennelijk toegankelijker geweest dan tegenwoordig. Op verschillende oude schilderijen van kerkinterieurs ziet men vaak een of meerdere honden afgebeeld, die ook wel eens een pootje oplichten bij een pilaar. Het is de taak van de kerkelijke hondenslager alle honden die het wagen ‘onder die sermoene en den dienst Godes' binnen te sluipen er op staande voet weer uit te ranselen. In hoofdkerken heeft men doorgaans meerdere van deze meppers rondlopen. Op het platteland behoort dit ambt vaak tot een van de baantjes van de schoolmeester.

Dirck Adriaensz. Valcooch, stelt onder meer in de 'Regel der Duytsche [2] Schoolmeesters' van 1597 onder de ‘articulen en puncten daer toe de Schoolmeester in de kerck verplicht is te doen’ namelijk:

t Geboeft sal hy ter kercken wt jaghen,
Oock bestellen dat de honden worden geslagen.

Hij hoeft dus wel niet zelf met de zweep bij de deur te staan, en dat kan hij doorgaans ook niet, want hij is als regel tevens voorzanger en organist, maar moet er wel voor zorgen dat het gebeurt.
De tweede taak van de kerkelijke hondenslager of stokman is het bewaren van de orde onder de jeugd. Tijdens de kerkdiensten zitten de jongeren doorgaans niet bij hun ouders, maar bij voorkeur bij elkaar en zij zijn niet altijd even rustig. Als ze lastig zijn, dan krijgen ze met de zweep om de oren, maken ze het al te bont dan worden ze wel in een hok gestopt.
In de jaren zestig van deze eeuw is in Tholen nog steeds een dergelijke figuur als stokman actief, zij het dat hij in die tijd alleen tot taak heeft, de jeugd onder controle te houden. Hoewel hij niet meer als eerder een door de kerkelijke hondenslagers gebruikte middel, de zweep hanteert, wordt van hem verwacht dat hij de rust handhaaft.

De zweep in de kerk van Nieuw Scheemda. Bron: RHC GA.

De hondenslager van Nieuw Scheemda

In de kerk van Nieuw Scheemda hangt nog altijd naast de preekstoel een lange zweep. Op het eerste gezicht is dit een vreemd voorwerp om op te hangen in een kerk. Deze zweep is gebruikt om honden uit de kerk te jagen en is van de hondenslager geweest die voor deze taak is aangesteld. Nog tot in de negentiende eeuw is de hondenslager een gebruikelijk beroep geweest.

Noten en bronnen:

1. Hondsdagen. De hondsdagen is een aanduiding van de periode van ongeveer 20 juli tot 20 augustus. De naam is gerelateerd aan het sterrenbeeld Grote Hond. De heldere ster Sirius van dat sterrenbeeld komt dan net voor de zon op en is dan terug te zien aan de ochtendhemel. In Nederland en België is deze periode gemiddeld de warmste van het jaar.
2. Duytsche. Hier in de betekens van Nederduitse.
3. De Oude Tijd, 1872 pag. 124,189, 193; 1873 pag. 24, 97
4. Nederlandse Historiën, 1988, nr. 4, pag.25; 1989, nr. 6, pag.219
5. RHC GA

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen...geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres. Laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek.
Hoogeveen, 09 april 2020.. Samenstelling: © Harm Hillinga.			↑ Top